KŁODZKO - ponad 1000 lat historii

Historia Kłodzka

Pierwsza wzmianka o istnieniu grodu obronnego o nazwie Kłodzko (Cladzco) pochodzi z 981 roku. Czeski kronikarz Kosmas odnotował wówczas, wymieniając ziemie, których właścicielem był zmarły w tym roku Sławnik, ojciec św. Wojciecha, że: "(...) również posiadał od strony północnej, ku Polsce, gród Kłodzko, położony przy rzece Nysie." Biorąc jednak pod uwagę usytuowanie miasta, przez które przebiegał "bursztynowy szlak" oraz znalezione w trakcie nielicznych prac archeologicznych rzymskie monety, należy jednak przypuszczać, ze gród istniał już znacznie wcześniej.

Strategiczne położenie Kłodzka - na szlaku z Czech do Polski, w znaczący sposób wpłynęło na historię miasta - w wieku XI-XIII stało się ono przedmiotem licznych wojen i przetargów polsko-czeskich. W roku 1114 gród został niemal doszczętnie spalony przez czeskiego księcia Sobiesława. On również, już jako władca Czech odbudował w roku 1129 miasto i wzniósł nową warownię. Na mocy układu pokojowego, który podpisali w 1137 roku Sobiesław i król polski Bolesław Krzywousty, Ziemia Kłodzka stała się własnością Czech.

Niestety, nie istnieje dokument lokacyjny Kłodzka - źródła niemieckie podają, że Kłodzko ulokowane zostało na prawie niemieckim pomiędzy 1253, a 1278 rokiem. Przywilej miejski z 1334 roku, wydany przez Jana Luksemburga, potwierdza jakąś wcześniejszą lokację. Nie zmienia to faktu, że własnie od momentu uzyskania przez miasto praw miejskich, Kłodzko, dzięki licznym przywilejom nadawanym kolonistom, kupcom i rzemieślnikom oraz sprowadzonym do miasta zakonnikom, bardzo szybko się rozwija. W 1342 roku odnotowano pierwsze wzmianki o ratuszu kłodzkim, w 1341 powstaje miejska cegielnia, a od 1366 roku obowiązuje ordynacja przeciwpożarowa. Od 1329 roku miasto posiada dwie miejskie łaźnie, a od 1376 roku brukowe nawierzchnie z kostki granitowej podobnej do nawierzchni powstałego w 1390 roku mostu gotyckiego nad Młynówką wzorowanego na słynnym moście św. Karola w Pradze.

Warto nadmienić również, ze w 1399 roku w klasztorze augustianów powstał "Psałterz floriański" - jeden z najstarszych i najobszerniejszych zabytków polskiego piśmiennictwa.

Rozwój miasta trwa nieustannie aż do wybuchu wojen husyckich w XV wieku, które przynoszą ogólne wyludnienie i zubożenie miasta, pogłębione licznymi pożarami, epidemiami oraz niebezpiecznymi wylewami Nysy. Dopiero wiek XVI przynosi ponowny rozkwit Kłodzka - miasto wybudowało wówczas wodociągi (1540), szpital, przebudowało ratusz miejski (1549) oraz wybrukowało pozostałe ulice śródmieścia. Rozwinęło się budownictwo mieszczańskie - wzniesiono liczne kamienice w stylu renesansowym oraz przebudowano wiele już istniejących.

Do XVII wieku zmiany następujące w życiu religijnym mieszkanców miasta nie miały znaczącego wpływu na jego materialny i kulturalny rozwój - rysujący się jednak rozłam pomiędzy miastem, a feudalnym ziemiaństwem daje o sobie znać w czasie wojny trzydziestoletniej (1619-1649). Jej bilans jest dla Kłodzka straszliwy. Z istniejących w mieście w 1617 roku 1300 domów przeszło 900 zostaje zniszczonych - zwłaszcza w rejonie śródmiasta, bombardowanego w trakcie oblężeń z ciężkich dział. Ludność miasta, licząca na początku wojny ok. 7 tys. mieszkanców zmniejsza się o przeszło połowę. Kłodzko traci większość przywilejów nadanych w wiekach wcześniejszych i pogrąża się w trwającym prawie półtora stulecia letargu.

Wiek XVIII przynosi zapoczątkowaną przez Austriaków, a kontynuowaną przez Prusaków przemianę miasta w warowną twierdzę. Zabudowa miasta zostaje podporządkowana rozbudowie twierdzy i fortyfikacji - kosztem rozbudowy przedmieść (ograniczenia zniesione zostają dopiero w 1877 roku) powstają nowe bastiony oraz fort Owcza Góra po drugiej stronie rzeki Nysy. Koszty tej modernizacji w postaci różnego rodzaju danin dostarczyć musi miasto, co nie przyczynia się do odzyskania dobrobytu jego mieszkańców, którzy w miarę możliwości je opuszczają.

Na początku XIX wieku Kłodzko zaczyna powoli dźwigać się z upadku - nie jest to jednak jednoznaczne z rozkwitem i powrotem do dawnej świetności. Miasto zamieszkane było głównie przez średnią i niższą burżuazję, urzędników, uczącą się młodzież oraz wojsko. Przywrócony został przywrócony samorząd obsadzony jednakże osobami z kasty urzędniczo-wojskowej, co nie wpływało korzystnie na rozwój handlu czy przemysłu - to drugie utrudnione było również przez brak źródeł energii i bazy surowcowej. Dopiero kontrybucja wpłacona w 1871 roku przez Francję wpływa na rozwój drobnego przemysłu, handlu i rzemiosła, a nade wszystko budownictwa - w tym czasie powstają liczne kamienice stylizowane na gotyk i renesans, a istniejące zabytki ulegają przebudowom. Z inwestycji miasta w drugiej połowie XIX wieku wymienić należy rozbudowę połączeń kolejowych i budowę dworca miejskiego, uruchomienie gazowni (1864) i elektrowni (1880) oraz budowę nowoczesnego wodociągu i kanalizacji miejskiej (1886). Jako, że Kłodzko straciło na znaczeniu obronnym, w latach 1880-1911 rozebrano bramy miejskie oraz znaczną część murów obronnych.

Okres II wojny światowej w Kłodzku jest nierozerwalnie związany z twierdzą, w której mieściło się najbardziej osławione na Dolnym Śląsku więzienie podległe początkowo Abwehrze, a później Gestapo. W 1944 roku twierdza kłodzka mieściła przeniesioną z Łodzi fabrykę zbrojeniową AEG. Wraz z zakończeniem wojny Kłodzko, podobnie jak inne miasta na terenie Dolnego Śląska, przeżyło masową wedrówkę ludności - napływowi mieszkańcy miasta w znaczący sposób przyczynili się do ukształtowania życia w mieście.

Opracował: Tomasz Żabski